ਪਾਲ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ
ਵੰਡ
ਵੰਡ
ਕੱਲ ਕਿਸੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਜੋ ਵੋਟ ਨਾ ਪਾਏਗਾ ,
ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਏਗਾ
ਅੱਜ ਚਡ਼ਾਵੇ ਦੀ ਵੰਡ ਤੇ
ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੇਰੇ ਮਗਰਮਛ ਦੇ ਅਥਰੂ !
ਅਥਰੂਆਂ ਵਿਚ ਡੁਬ ਕੇ
ਉਨਾਂ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਤਾ ਛੇਕ !
ਕੱਲ ਨੂੰ ਹੁਣ ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਨੇ
ਜੋ ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਪਾਏਗਾ ਸਾਡੇ ਮਾਲਿਕ ਨੂੰ
ਛੇਕ ਦਿਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਉਹ !
ਤਿਆਰ ਰਹੋ ਧਰਮ ਦੀ ਇਸ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਈ ......
ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਨਾ ਸਾਡਾ ਕੋਈ ਧਰਮ ਤੇ ਨਾ ਸਾਡਾ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ !
ਰਾਜ ਤਿਲਕ
ਕੱਲ ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਜੋਰ 'ਤੇ , ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਰ-ਮੇਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ,
ਲਹੂ ਦਾ ਤਿਲਕ ਲਗਾ ਕੇ , ਅਠਾਰਾਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਜਲ ਨਾਲ ਨੁਹਾ ਕੇ ,
ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਰਾਜ ਅਭਿਸ਼ੇਕ !
ਪਰ ਲੋਕ ਰਾਜ ਹੈ ਅੱਜ ,
ਛੋਟੇ ਤਖ਼ਤ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਵੱਡੇ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਸਫ਼ਰ !
ਛੋਟੇ ਤਖ਼ਤ ਉਤੇ , ਵੱਡੇ ਬਾਜ਼ਾਰ 'ਚ ਵਿਕਦਾ ,
ਉਹ ਭਰਦਾ ਆਪਣੇ ਵਹੀਆਂ-ਖਾਤੇ ....
ਫਿਰ ਤਾਂ ਨਰ-ਮੇਧ ਵੀ ਨਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ,
ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਪਛਾਣ !
ਬਡ਼ੇ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਵਿਕਦਾ ,
ਤੇ ਫਿਰ ਖਰੀਦਦਾ ਉਹ ਸਾਰਾ ਬਾਜ਼ਾਰ !
ਇਕ ਹਥ ਅਤੀਤ ਨੂੰ ਧੁੰਦ੍ਲਾਉਂਦਾ ,
ਲਿਜਲਿਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਉਲਝਾਉਂਦਾ --
ਪਹਿਲਾਂ ਨਿੰਦਦਾ ,
ਫਿਰ ਖਰੀਦ ਕੇ ਜੇਬ 'ਚ ਪਾਉਂਦਾ......
ਮੋਹਰ-ਬਟਨ ਤਾਂ ਬੱਸ ਛਲਾਵਾ ,
ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਐਲਾਨ ਕਰਾਉਂਦਾ .....
ਹਰ ਢੰਡੋਰਚੀ ਦੀ ਖਰੀਦ ਮੁਨਾਦੀ ,
ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੰਨਾਂ 'ਚ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਹੈ ਪਾਉਂਦਾ ,
ਵੰਨ-ਵੰਨ ਦੇ ਚਸ਼੍ਮੇ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ 'ਤੇ ਚਡ਼ਾਉਂਦਾ !
ਬਵੰਜਾ ਦੇ ਬਵੰਜਾ ਪੱਤੇ , ਹੋ ਸ਼ਾਤਰ ਚਲਾਉਂਦਾ ......
ਤੇ ਅਠਾਰਾਂ ਨਦੀਆਂ 'ਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ,
ਹਰ ਰੰਗ ਦਾ ਚੋਲਾ ਪਾ ਨਹਾਉਂਦਾ !
ਤੇ ਉਹ ਜਿਨਾਂ ਦੱਸਣਾ ਸੀ
ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਤੇ ਰਾਜ ਤਿਲਕ ਦਾ ਫਰਕ ,
ਉਹਦੇ ਖਾਤੇ ਚਰਦੇ ,
'ਰਾਜ ਤਿਲਕ ' ਰਾਜ ਤਿਲਕ ' ਕਰਦੇ ,
ਕਸੀਦੇ ਗਾਉਂਦੇ ਉਸ ਦੇ ,
ਤੇ ਲੋਕ-ਰਾਜ ਦਾ ਮਰਸੀਆ ਪਏ ਪਡ਼ਦੇ !
ਜੰਗਲ ਦੀ ਚੀਕ
ਸਡ਼ਕ ਦੀ ਚੀਕ ਤਾਂ ਸਭ ਨੇ ਸੁਣੀ ਸੀ ,
ਤੇ ਖਡ਼ਾ ਜਹਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ !
ਮਾਲਕੀ ਦੇ ਇਕ ਇਕ ਬੋਲ ਦਾ , ਬਰਾਬਰ ਹਿਸਾਬ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ !
ਪਰ ਇਹ ਜੰਗਲ ਦੀ ਚੀਕ ?
ਕੀ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਹੀ ਦਫ਼ਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ?
ਮਹਾਨ ' ਭਾਰਤ ' ਦੀ ਕਲਗੀ ਦੇ , ਨਾ ਕੁਝ ਖੰਭ ਹਿਲਾਵੇਗੀ ?
ਜੰਗਲ ਦੀ ਚੀਕ ਤਾਂ, ਮਾਲਕੀ ਦਾ ਹੋਰ ਘਿਨਾਉਣਾ ਚਿਹਰਾ ਹੈ !
ਬਿਰਛਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਦਾ , ਇਕ ਸਾਜਿਸ਼ੀ ਹਨੇਰਾ ਹੈ !
ਲੁੱਟਾਂਗੇ , ਕੁੱਟਾਂਗੇ ਤੇ ਨਾਲੇ ਰਾਜ ਕਰਾਂਗੇ ,
ਜੇ ਚੂੰ ਕੀਤੀ , ਤੁਹਾਡੇ ਸਿਰ 'ਤੇ , ਨਮੋਸ਼ੀ ਮੌਤ ਦਾ ਇਹ ਤਾਜ ਧਰਾਂਗੇ !
ਤਮਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੰਗਲ ਦੀ ਚੀਕ , ਜੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਟੀ.ਵੀ. 'ਤੇ ਡੁਗਡੁਗ!ਵੇਗੀ !
ਇਹ ਚੀਕ ਹੈ ਮਜਲੂਮ , ਸਾਰੇ ਹਨੇਰੇ ਪਾਡ਼ ਖਾਵੇਗੀ !
ਦਿਸੇ ਨਾ ਦਿੱਸੇ ਮਚਦਾ ਜਹਾਦ ਕੋਈ .
ਇਹ ਚੀਕ ਹੈ ਐਨੀ ਗਹਿਰੀ ਕਿ ਉਠੇਗੀ ਫੂਲਣਾ ਦੀ ਡਾਰ ,
ਇਨਾਂ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਫਿਰ ਸਥਰ ਵਿਛਾਵੇਗੀ !
ਹਾਸਿਲ
ਦੁਖਾਂਤ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਸਵਾਲ ਔਖੇ ਸਨ
ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਲੱਭੇ
ਦੁਖਾਂਤ ਇਹ ਹੋਇਆ ਏ
ਕਿ ਰਕਮਾਂ ਲਿਖ ਲਿਖ ਕੇ ਵਹੀ ਭਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ
ਉਦੋਂ ਸਮਝ ਆਏ ਫਾਰਮੂਲੇ !
ਕੁਝ ਰਕਮਾਂ ਤਾਂ ਖੌਰੇ ਮੁੱਢੋਂ ਹੀ ਗਲਤ ਸਨ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਕੋਈ ਫਾਰਮੂਲਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ
ਬੱਸ ਵਹੀ ਦੇ ਕਈ ਪੰਨੇ ਮੱਲੀ ਬੈਠੀਆਂ ਨੇ
ਕੁਝ ਰਕਮਾਂ ਲਿਖਣ ਲੱਗੀ ਆਪ ਟਪਲਾ ਖਾ ਗਈ
ਫਾਰਮੂਲਾ ਤਾਂ ਲਗਦਾ ਏ
ਪਰ ਹਾਸਿਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ !
ਬੱਸ ਇਕ ਦੋ ਰਕਮਾਂ ਨੇ
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਮਝਾਏ ਨੇ ਕਈ ਫਾਰਮੂਲੇ
ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੱਸ ਹਾਸਿਲ ਹੀ ਹਾਸਿਲ ਹੈ .
ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਦੇ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹਾਂ ਵਹੀ
ਹਰ ਪੰਨੇ ਤੇ ਰੁਕ ਕੇ ਸੋਚਦੀ ਹਾਂ
ਏਥੇ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇੰਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ
ਏਥੇ ਇੰਜ ਹੀ ਲਿਖਦੀ ਤਾਂ ਇੰਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ
ਤੇ ਹੁਣ ਇਕ ਦੋ ਸਫਿਆਂ ਲਈ
ਚੁੱਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ ਐਵੇਂ ਹੀ ਕਾਲੇ ਕੀਤੇ
ਸਫ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਵਹੀ ਦਾ ਭਾਰ !
ਬੱਸ ਇਹੀ ਹੈ ਹਾਸਿਲ ਸਾਰੀ ਵਹੀ ਦਾ
ਕਿ ਜਦੋਂ ਲੱਭਦੇ ਨੇ ਫਾਰਮੂਲੇ
ਤਾਂ ਸਵਾਲ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ
ਕੋਈ ਸਫ਼ਾ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ !
ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਏਗਾ
ਅੱਜ ਚਡ਼ਾਵੇ ਦੀ ਵੰਡ ਤੇ
ਕਿਸੇ ਨੇ ਕੇਰੇ ਮਗਰਮਛ ਦੇ ਅਥਰੂ !
ਅਥਰੂਆਂ ਵਿਚ ਡੁਬ ਕੇ
ਉਨਾਂ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਤਾ ਛੇਕ !
ਕੱਲ ਨੂੰ ਹੁਣ ਉਹ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਨੇ
ਜੋ ਵੋਟ ਨਹੀਂ ਪਾਏਗਾ ਸਾਡੇ ਮਾਲਿਕ ਨੂੰ
ਛੇਕ ਦਿਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਉਹ !
ਤਿਆਰ ਰਹੋ ਧਰਮ ਦੀ ਇਸ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਲਈ ......
ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਨਾ ਸਾਡਾ ਕੋਈ ਧਰਮ ਤੇ ਨਾ ਸਾਡਾ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ !
ਰਾਜ ਤਿਲਕ
ਕੱਲ ਤਲਵਾਰ ਦੇ ਜੋਰ 'ਤੇ , ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਰ-ਮੇਧ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ,
ਲਹੂ ਦਾ ਤਿਲਕ ਲਗਾ ਕੇ , ਅਠਾਰਾਂ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਜਲ ਨਾਲ ਨੁਹਾ ਕੇ ,
ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਰਾਜ ਅਭਿਸ਼ੇਕ !
ਪਰ ਲੋਕ ਰਾਜ ਹੈ ਅੱਜ ,
ਛੋਟੇ ਤਖ਼ਤ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਵੱਡੇ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਸਫ਼ਰ !
ਛੋਟੇ ਤਖ਼ਤ ਉਤੇ , ਵੱਡੇ ਬਾਜ਼ਾਰ 'ਚ ਵਿਕਦਾ ,
ਉਹ ਭਰਦਾ ਆਪਣੇ ਵਹੀਆਂ-ਖਾਤੇ ....
ਫਿਰ ਤਾਂ ਨਰ-ਮੇਧ ਵੀ ਨਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ,
ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਪਛਾਣ !
ਬਡ਼ੇ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਵਿਕਦਾ ,
ਤੇ ਫਿਰ ਖਰੀਦਦਾ ਉਹ ਸਾਰਾ ਬਾਜ਼ਾਰ !
ਇਕ ਹਥ ਅਤੀਤ ਨੂੰ ਧੁੰਦ੍ਲਾਉਂਦਾ ,
ਲਿਜਲਿਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਉਲਝਾਉਂਦਾ --
ਪਹਿਲਾਂ ਨਿੰਦਦਾ ,
ਫਿਰ ਖਰੀਦ ਕੇ ਜੇਬ 'ਚ ਪਾਉਂਦਾ......
ਮੋਹਰ-ਬਟਨ ਤਾਂ ਬੱਸ ਛਲਾਵਾ ,
ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਐਲਾਨ ਕਰਾਉਂਦਾ .....
ਹਰ ਢੰਡੋਰਚੀ ਦੀ ਖਰੀਦ ਮੁਨਾਦੀ ,
ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੰਨਾਂ 'ਚ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਹੈ ਪਾਉਂਦਾ ,
ਵੰਨ-ਵੰਨ ਦੇ ਚਸ਼੍ਮੇ ਉਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ 'ਤੇ ਚਡ਼ਾਉਂਦਾ !
ਬਵੰਜਾ ਦੇ ਬਵੰਜਾ ਪੱਤੇ , ਹੋ ਸ਼ਾਤਰ ਚਲਾਉਂਦਾ ......
ਤੇ ਅਠਾਰਾਂ ਨਦੀਆਂ 'ਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ,
ਹਰ ਰੰਗ ਦਾ ਚੋਲਾ ਪਾ ਨਹਾਉਂਦਾ !
ਤੇ ਉਹ ਜਿਨਾਂ ਦੱਸਣਾ ਸੀ
ਸਹੁੰ ਚੁੱਕਣ ਤੇ ਰਾਜ ਤਿਲਕ ਦਾ ਫਰਕ ,
ਉਹਦੇ ਖਾਤੇ ਚਰਦੇ ,
'ਰਾਜ ਤਿਲਕ ' ਰਾਜ ਤਿਲਕ ' ਕਰਦੇ ,
ਕਸੀਦੇ ਗਾਉਂਦੇ ਉਸ ਦੇ ,
ਤੇ ਲੋਕ-ਰਾਜ ਦਾ ਮਰਸੀਆ ਪਏ ਪਡ਼ਦੇ !
ਜੰਗਲ ਦੀ ਚੀਕ
ਸਡ਼ਕ ਦੀ ਚੀਕ ਤਾਂ ਸਭ ਨੇ ਸੁਣੀ ਸੀ ,
ਤੇ ਖਡ਼ਾ ਜਹਾਦ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ !
ਮਾਲਕੀ ਦੇ ਇਕ ਇਕ ਬੋਲ ਦਾ , ਬਰਾਬਰ ਹਿਸਾਬ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ !
ਪਰ ਇਹ ਜੰਗਲ ਦੀ ਚੀਕ ?
ਕੀ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਹੀ ਦਫ਼ਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ ?
ਮਹਾਨ ' ਭਾਰਤ ' ਦੀ ਕਲਗੀ ਦੇ , ਨਾ ਕੁਝ ਖੰਭ ਹਿਲਾਵੇਗੀ ?
ਜੰਗਲ ਦੀ ਚੀਕ ਤਾਂ, ਮਾਲਕੀ ਦਾ ਹੋਰ ਘਿਨਾਉਣਾ ਚਿਹਰਾ ਹੈ !
ਬਿਰਛਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਕੁਰਸੀਆਂ ਦਾ , ਇਕ ਸਾਜਿਸ਼ੀ ਹਨੇਰਾ ਹੈ !
ਲੁੱਟਾਂਗੇ , ਕੁੱਟਾਂਗੇ ਤੇ ਨਾਲੇ ਰਾਜ ਕਰਾਂਗੇ ,
ਜੇ ਚੂੰ ਕੀਤੀ , ਤੁਹਾਡੇ ਸਿਰ 'ਤੇ , ਨਮੋਸ਼ੀ ਮੌਤ ਦਾ ਇਹ ਤਾਜ ਧਰਾਂਗੇ !
ਤਮਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜੰਗਲ ਦੀ ਚੀਕ , ਜੋ ਚਾਰ ਦਿਨ ਟੀ.ਵੀ. 'ਤੇ ਡੁਗਡੁਗ!ਵੇਗੀ !
ਇਹ ਚੀਕ ਹੈ ਮਜਲੂਮ , ਸਾਰੇ ਹਨੇਰੇ ਪਾਡ਼ ਖਾਵੇਗੀ !
ਦਿਸੇ ਨਾ ਦਿੱਸੇ ਮਚਦਾ ਜਹਾਦ ਕੋਈ .
ਇਹ ਚੀਕ ਹੈ ਐਨੀ ਗਹਿਰੀ ਕਿ ਉਠੇਗੀ ਫੂਲਣਾ ਦੀ ਡਾਰ ,
ਇਨਾਂ ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਫਿਰ ਸਥਰ ਵਿਛਾਵੇਗੀ !
ਹਾਸਿਲ
ਦੁਖਾਂਤ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਸਵਾਲ ਔਖੇ ਸਨ
ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਨਹੀਂ ਲੱਭੇ
ਦੁਖਾਂਤ ਇਹ ਹੋਇਆ ਏ
ਕਿ ਰਕਮਾਂ ਲਿਖ ਲਿਖ ਕੇ ਵਹੀ ਭਰ ਚੁੱਕੀ ਸੀ
ਉਦੋਂ ਸਮਝ ਆਏ ਫਾਰਮੂਲੇ !
ਕੁਝ ਰਕਮਾਂ ਤਾਂ ਖੌਰੇ ਮੁੱਢੋਂ ਹੀ ਗਲਤ ਸਨ
ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਕੋਈ ਫਾਰਮੂਲਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ
ਬੱਸ ਵਹੀ ਦੇ ਕਈ ਪੰਨੇ ਮੱਲੀ ਬੈਠੀਆਂ ਨੇ
ਕੁਝ ਰਕਮਾਂ ਲਿਖਣ ਲੱਗੀ ਆਪ ਟਪਲਾ ਖਾ ਗਈ
ਫਾਰਮੂਲਾ ਤਾਂ ਲਗਦਾ ਏ
ਪਰ ਹਾਸਿਲ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ !
ਬੱਸ ਇਕ ਦੋ ਰਕਮਾਂ ਨੇ
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਮਝਾਏ ਨੇ ਕਈ ਫਾਰਮੂਲੇ
ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬੱਸ ਹਾਸਿਲ ਹੀ ਹਾਸਿਲ ਹੈ .
ਜਦੋਂ ਵੀ ਕਦੇ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹਾਂ ਵਹੀ
ਹਰ ਪੰਨੇ ਤੇ ਰੁਕ ਕੇ ਸੋਚਦੀ ਹਾਂ
ਏਥੇ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇੰਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ
ਏਥੇ ਇੰਜ ਹੀ ਲਿਖਦੀ ਤਾਂ ਇੰਜ ਹੋ ਜਾਂਦਾ
ਤੇ ਹੁਣ ਇਕ ਦੋ ਸਫਿਆਂ ਲਈ
ਚੁੱਕਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ ਐਵੇਂ ਹੀ ਕਾਲੇ ਕੀਤੇ
ਸਫ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਵਹੀ ਦਾ ਭਾਰ !
ਬੱਸ ਇਹੀ ਹੈ ਹਾਸਿਲ ਸਾਰੀ ਵਹੀ ਦਾ
ਕਿ ਜਦੋਂ ਲੱਭਦੇ ਨੇ ਫਾਰਮੂਲੇ
ਤਾਂ ਸਵਾਲ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ
ਕੋਈ ਸਫ਼ਾ ਖਾਲੀ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ !
